بازیابی حافظه و فراموشی

بازیابی حافظه :

1- بازیابی اطلاعات از حافظه
پس از آن که اطلاعات رمزبندی شد و در حافظه ذخیره گردید، برای آن که مورد استفاده واقع شود باید از حافظه بازیابی گردد. بازیابی حافظه، تقریباً درتمام جنبه‌های زندگی روزانه، از یادآوری محل پارک اتوموبیل تا یادگیری مهارت‌های تازه، اهمیت وافر دارد. چند عامل بر چگونگی بازیابی اطلاعات از حافظه  بلند مدّت تأثیر گذارند. نخست، باید دقیقاً بفهمیم که بازیابی حافظه چیست تا بعد بر عوامل مؤثر بر این فرایند بپردازیم.

2- پایه‌های بازیابی حافظه
بازیابی عبارت است از فرایند دستیابی به اطلاعات ذخیره شده در حافظه. هنگامی که شما در امتحانی شرکت می‌کنید، برای پاسخ دادن به سوالات، به قابلیت بازیابی اطلاعات آموخته شده از حافظه‌تان نیاز دارید. اطلاعات به چهار روش اساسی قابل استخراج از حافظه  بلند مدّت هستند. بازیابی اطلاعات معمولاً از طریق سرنخ‌هایی که به آن‌ها «سرنخ‌های بازیابی» گفته می‌شود صورت می‌گیرد و این سرنخ‌ها بر چگونگی بازیابی اطلاعات تأثیر گذارند.

• یادآوری: این نوع بازیابی حافظه مستلزم توانایی دستیابی به اطلاعات بدون این که سرنخی در اختیار گذاشته شود است. برای مثال، پاسخ به سوالات تشریحی، نمونه  خوبی از یادآوری است.
• خاطره: این نوع بازیابی حافظه مستلزم بازسازی حافظه، غالباً با به کارگیری یک ساختار منطقی، خاطره‌های جزئی، داستان‌ها یا سرنخ‌هاست. برای مثال، پاسخ دادن به سوالی درباره  یک مقاله، معمولاً مستلزم به یادآوردن جزء کوچکی از اطلاعات و سپس بازسازی بقیه  اطلاعات بر پایه  این خاطره‌های جزئی است.
• بازشناسی: این نوع بازیابی مستلزم شناسایی و تشخیص اطلاعات پس از مواجه شدن دوباره با آن‌هاست. برای مثال، سوالات چند گزینه‌ای مستلزم تشخیص پاسخ درست در بین گروهی از پاسخ‌های موجود است.
• بازآموزی: این نوع بازیابی حافظه مستلزم بازآموزی اطلاعاتی است که قبلاً آموخته شده‌اند. این کار معمولاً یادآوری و بازیابی اطلاعات را در آینده آسان‌تر می‌سازد و می‌تواند قدرت حافظه را افزایش دهد.

3- مشکلات بازیابی حافظه
فرایند بازیابی همیشه درست عمل نمی‌کند. آیا تا کنون برایتان پیش آمده که حس کرده باشید پاسخ سوالی را می‌دانید امّا نتوانسته باشید آن را به طور کامل به یاد آورید؟ این پدیده را تجربه  «نوک زبان بودن» می‌نامند. در حالی که شما مطمئن هستید که این اطلاعات جایی در حافظه  شما ذخیره شده است امّا نمی‌توانید آن را دستیابی و بازیابی کنید.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این تجربه، علیرغم مشکل ساز بودن و ناراحت کنندگیش، بسیار شایع است و معمولاً حداقل یکبار در هفته برای اغلب جوانان، و دو تا چهار بار در هفته برای بزرگسالان اتفاق می‌افتد. در بسیاری موارد، مردم حتی می‌توانند جزئیات بیشتری مثل حرف اوّل کلمه‌ای که به دنبالش می‌گردند را به یاد آورند.

چرا فراموش می‌کنیم؟

آخرین باری که یادتان رفت به دوستتان تلفن کنید و یا یادتان رفت کلید ماشین‌تان را کجا گذاشتید کی بود؟ به احتمال زیاد، خیلی پیش نبوده است. فراموشی یک رویداد متداول و تعجب برانگیز است که گاهی درک چرایی آن مشکل می‌باشد. ما غالباً در به یاد آوردن مطالب با این پدیده روبرو می‌شویم که مطمئن هستیم آن مطلب جایی در مغز ما قرار دارد امّا نمی‌توانیم آن را بیابیم. دلایل اصلی فراموشی اطلاعات چیست؟ یکی از معروف‌ترین پژوهشگران حافظه به نام سوزان لافتوس، چهار دلیل عمده را در پاسخ به این پرسش بیان کرده است:

1- شکست بازیابی
یکی از دلایل متداول فراموشی، عدم توانایی در بازیابی یک خاطره است. یکی از توضیحاتی که در مورد علّت عدم موفقیت در بازیابی وجود دارد به نام نظریه  زوال معروف است. بنابراین نظریه، هرگاه که اطلاعات جدیدی در مغز ذخیره می‌شود رّدپایی به آن نیز ایجاد می‌شود. این رّد پاها به مرور زمان کم‌رنگ‌تر و کم‌رنگ‌تر می‌شوند و اگر آن اطلاعات مورد بازیابی و استفاده قرار نگیرند، ردّ پاها نهایتاً از بین می‌روند.
مشکلی که با این نظریه وجود دارد این است که پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی خاطراتی که به یاد آورده نشده‌اند و مورد استفاده قرار نگرفته‌اند نیز در حافظه  بلند مدّت پایدار هستند.

2- تداخل
نظریه  دیگری به نام نظریه  تداخل می‌گوید که برخی خاطرات با خاطرات دیگر تداخل و رقابت می‌کنند. هنگامی که اطلاعی خیلی شبیه با اطلاع دیگری که قبلاً در حافظه  ما ذخیره شده باشد، به احتمال زیاد تداخل پیش می‌آید. دو نوع تداخل وجود دارد:

• تداخل پیش گستر. هنگامی است که یک خاطره  قدیمی، به یاد آوردن یک خاطره  جدید را مشکل‌تر یا ناممکن می‌سازد.
• تداخل پس گستر. هنگامی بروز می‌کند که اطلاعات جدید مانع به یادآوری اطلاعات قبلاً ذخیره شده گردد.

3- نقص ذخیره‌سازی
یکی دیگر از دلایلی که ما فراموش می‌کنیم این است که اطلاعات را واقعاً در حافظه  بلند مدّت خود جای نمی‌دهیم. نقص ذخیره‌سازی یا رمزبندی اطلاعات گاهی مانع از ورود اطلاعات به حافظه  بلند مدّت می‌گردد. در یک آزمایش معروف، پژوهشگران از شرکت‌کنندگان خواستند که یک سکه  25 سنتی واقعی را از بین تعدادی سکه  25 سنتی تقلبی پیدا کنند (نیکرسون و آدامز). شما خودتان نیز می‌توانید این آزمایش را روی خود انجام دهید. سعی کنید که با اطلاعاتی که از یک سکه (مثلاً 25 تومانی) در حافظه دارید شکل آن را روی کاغذ بکشید و سپس شکل خود را با یک سکه  واقعی مقایسه کنید. به احتمال زیاد، خواهید توانست شکل و رنگ آن را به یاد آورید امّا جزئیات دیگر آن را به یاد نخواهید آورد. دلیلش این است که فقط جزئیات لازم برای تشخیص سکه  25 تومانی از سایر سکه‌ها، رمزبندی شده و در حافظه  بلند مدّت ما جای گرفته است.

4- فراموشی عمدی
گاهی اوقات ما خودمان می‌خواهیم که برخی خاطرات را فراموش کنیم، به ویژه خاطرات مربوط به رویدادها و تجربیات ناراحت کننده و ناگوار. دو نوع اصلی فراموشی عمدی عبارتند از: بازداری یا فراموشی خودآگاه و سرکوبی یا فراموشی ناخودآگاه.
لازم به ذکر است که مفهوم خاطره‌های سرکوب شده مورد قبول همه  روان‌شناسان قرار ندارد. یکی از مشکلاتی که در مورد خاطره‌های سرکوب شده وجود دارد این است که مطالعه  علمی این که خاطره‌ای سرکوب شده است یا نه، اگر نه غیرممکن، امّا بسیار دشوار است. فعالیت‌های ذهنی مثل به یادآوری و به کار بستن اطلاعات روش‌های مهمی برای تقویت حافظه می‌باشند و خاطرات مربوط به رویدادهای ناراحت کننده و ناگوار، احتمال کمتری دارد که به یادآورده، مورد بحث قرار گرفته و یا مورد استفاده واقع شوند.

منحنی فراموشی ابینگهاوس

فراموشی، پدیده‌ای است که تقریباً هر روز برای همه اتفاق می‌افتد. این پدیده آنقدر شایع است که ما معمولاً به روش‌های مختلفی برای یادآوری اطلاعات مهم اتکاء می‌کنیم. روش‌هایی مانند استفاده از دفترچه  یادداشت فعالیت‌های روزانه، استفاده از ابزارهای الکترونیکی تنظیم برنامه، و یا حتی گره زدن نخ به دور انگشت!
هنگامی‌ که سراسیمه به دنبال دسته کلید خود می‌گردید ممکن است این طور به نظر برسد که اطلاعات در مورد این که آن را کجا گذاشته‌اید به طور کلّی از حافظه‌تان رفته است. امّا فراموشی عموماً بدین معنی نیست که اطلاعات واقعاً از حافظه  بلند مدّت شما پاک شده است. فراموشی معمولاً به معنی ناکامی‌ در بازیابی حافظه است. در حالی که اطلاعات در یک جایی در حافظه  بلند مدّت شما قرار دارد، شما نمی‌توانید آن را بازیابی کنید و به یاد آورید.

منحنی فراموشی ابینگهاوس
هرمان ابینگهاوس، روان‌شناس، یکی از نخستین کسانی بود که به‌طور علمی‌ به مطالعه  فراموشی پرداخت. او در آزمایش‌هایی که بر روی خود انجام داد،حافظه‌اش را با استفاده ازهجاهای بیمعنی سه حرفی مورد آزمایش قرار داد. او از کلمات شناخته شده  قبلی که در حافظه‌اش قرار داشت برای تداعی با این هجاهای جدید استفاده کرد.
ابینگهاوس به منظور آزمایش حافظه‌اش در مورد این اطلاعات جدید، حافظه‌اش را در دوره‌های زمانی مختلف، از 20 دقیقه تا 31 روز، مورد آزمایش قرار داد. او سپس در سال 1885 یافته‌هایش را در کتاب حافظه: نوشته‌ای در روان‌شناسی تجربی منتشر ساخت.

نتایج آزمایش او که در یک منحنی به نام منحنی فراموشی ابینگهاوس رسم شده، رابطه  بین فراموشی و زمان را نشان می‌دهد.

در ابتدا، اطلاعات غالباً پس از یادگیری، به سرعت فراموش می‌شوند. عواملی نظیر چگونگی یادگیری اطلاعات و تناوب به کارگیری آن، در سرعت به فراموشی سپردن آن نقش دارد.
منحنی فراموشی همچنین نشان داد که فراموش کردن اطلاعات آنقدر ادامه نمی‌یابد تا کلّ اطلاعات از حافظه پاک شود بلکه در یک نقطه  خاص متوقف می‌گردد. به عبارت دیگر، مطالعه  ابینگهاوس نشان داد که اطلاعات ذخیره شده در حافظه  بلند مدّت به نحو شگفت‌آوری پایدارند.

منبع

"Memory Retrieval", Kendra Van Wagner,
"Explanation for Forgetting", Kendra Van Wagner,
"Forgetting-When Memory Fails", Kendra Van Wagner,

http://psychology.about.com